– Jesteśmy w Sali Ciszy, gdzie każdy zwiedzający i oglądający eksponaty chce krzyczeć, patrząc na ogrom cierpienia, widząc ekspozycję przypominającą zbrodnię okresu II wojny światowej, świadectwo mordu – tymi słowami marszałek Andrzej Bętkowski podsumował realizację Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie.
Michniów to świętokrzyska wieś położona w gminie Suchedniów w powiecie skarżyskim, a jej historia sięga XVI wieku. Osada należała do klucza bodzentyńskiego dóbr biskupów krakowskich, zamieszkiwana była przez drwali, strażników leśnych i kurzaczy (osoby zajmujące się wypalaniem węgla drzewnego). Jej rozwój wiązał się z rozwojem przemysłu Suchedniowa i okolic. Wielkie piece, fryszerki i blacharnie potrzebowały coraz więcej węgla i rąk do pracy. Tym samym mała wioseczka powoli rozrastała się do rozmiarów wsi. I w ten sielski krajobraz spokoju i malowniczych wieczorów wkrada się rok 1943, 12 i 13 lipca żołnierze niemieccy mordują tu 204 osoby, w tym 103 mężczyzn, 53 kobiety i 48 dzieci, a sam Michniów doszczętnie palą, znaczna część ofiar płonie żywcem. Powodem dokonanego mordu była pomoc udzielana przez miejscową ludność oddziałom partyzanckim oraz przynależność mieszkańców do szeregów Armii Krajowej. To właśnie wtedy ta niewielka miejscowość staje się symbolem eksterminacji i agresji wobec polskiego narodu, miejscem zbrodni oraz pomnikiem dla ofiar mordu.
Historia michniowskiego mauzoleum sięga tak naprawdę pierwszych lat po wojnie, pamięć o tragicznych wydarzeniach była pielęgnowana przez mieszkańców, to dzięki nim utworzono Izbę Pamięci, w której znalazła się ekspozycja pamiątek pozostałych po zamordowanych. Stopniowo Izba Pamięci ewoluowała, przekształcając się w Dom Pamięci o tej tragedii i zbrodni. W 1984 roku powołany został Komitet Organizacyjny Budowy Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskiej w Michniowie, a w 2009 r. ogłoszony został konkurs na projekt gmachu muzeum, w którym zwyciężyła pracownia Nizio Design International. Rok później rozpoczęły się prace budowlane, zakończone jesienią 2020 roku. Obecnie dobiegają końca prace przy stałej ekspozycji muzealnej.
W ostatnich dniach michniowskie mauzoleum odwiedził wicepremier Profesor Piotr Gliński, był on pierwszym gościem muzeum, którego rozbudowa i modernizacja – dzięki decyzji ministra kultury – jest dofinansowana w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.
– Ta inwestycja powstawała długo, bo aż 10 lat, ale robi wrażenie: zarówno z zewnątrz, a jeszcze większe wewnątrz. To zasługa niezwykle przejmującej ekspozycji. To godne miejsce upamiętnienia polskiej wsi – podkreślił minister kultury. Uroczyste otwarcie Mauzoleum dla zwiedzających jest planowane w rocznicę pacyfikacji Michniowa – 12 lipca. – mówił podczas wizyty i dodał, że musimy pamiętać o takich miejscach i o tej często trudnej, bolesnej pamięci, bo jesteśmy to winni tym, którzy polegli.
Zgodnie z koncepcją architektoniczną Mauzoleum to jeden długi budynek, podzielony na segmenty o powierzchni około 2000 metrów powierzchni wystawienniczej. Budynek ma postać Domu – Chaty, składa się z segmentów zamkniętych i otwartych. Na całej długości budynku zostały wykonane przerwy w ścianach – przeszklone przegrody oddzielające od siebie poszczególne części. Nocą monument będzie przypomniał zwiedzającym płonące wsie i chaty. Poprzez przegrody zwiedzający będą mieli możliwość wyjścia na zewnątrz, gdzie – po obu stronach budynku – zostały ustawione czterometrowe krzyże, wykonane z nadpalonego drewna.